Hang Lùng Khúy tọa lạc trên cao nguyên đá Đồng Văn, sẽ là một điểm đến ấn tượng trong hành trình du lịch khám phá công viên địa chất toàn cầu Đồng Văn. Hang Lùng Khúy còn được đánh giá là cao nguyên đệ nhất động, gây ấn tượng mạnh với hệ thống thạch nhũ còn giữ nguyên được vẻ hoang sơ và gắn liền với câu chuyện tình yêu của đôi trai gái người Mông. Chính những điều này đã hấp dẫn nhiều du khách đến với di sản của tạo hóa độc nhất vô nhị này. 

Hang Lùng Khúy ở lưng chừng một quả núi lớn trên vách đá tai mèo hiểm trở, cách thị trấn Tam Sơn trung tâm huyện Quản Bạ khoảng 3 km. Bạn chỉ có thể đi bộ từ chân núi theo lối đường mòn lên hang. Cửa hang không dễ nhìn ra được do khá kín. Cửa hang cao dưới 1,5 m rộng khoảng 1 m, đến nay vẫn giữ được vẻ nguyên sơ hiếm có. Hang Lùng Khúy đã có niên đại khoảng hàng triệu năm nhưng mới chỉ được biết đến rộng rãi gần đây. 

Khác những hệ thống hang động ở những vùng địa chất khác, khối lượng thạch nhũ ở hang Lùng Khúy xuất hiện với mật độ cao. Cột đá nọ gối tiếp cột đá kia như rằng vào nhau, như che kín cảnh trong hang… Thiên nhiên trong hang động hiện lên sống động với những cột đá, nhũ đá buông rủ xuống trần hang tạo nên nhiều hình khối, khiến khách tham quan ngỡ ngàng, thích thú. Các nhũ đá cũng không bị làm hư hỏng và được gìn giữ khá tốt. 

Hang Lùng Khúy có tên giống với bản Lùng Khúy thơ mộng của người Mông cư trú dưới chân núi. Khi chưa đưa vào khai thác du lịch, hang Lùng Khúy là nơi gắn với đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Mông ở bản Lùng Khúy, nên từ lâu, hang Lùng Khúy được bà con giữ gìn rất nghiêm ngặt.

Bên cạnh đó động Lùng Khúy còn gắn với câu chuyện lãng mạn về về đôi trai gái người Mông.  Tương truyền, xưa kia, cao nguyên đá thường bị hạn hán nặng, cỏ cây, chim chóc khó sinh sống tồn tại được, cuộc sống của người Mông trên núi cao rất khốn khó. Họ chỉ biết trèo lên núi cao cầu trời cứu giúp. Trời thiêng ban cho bản Lùng Khúy một mạch nước nhỏ, đó chính là giếng thần ở trong hang, rồi cử thần Rồng xuống trần gian cai quản giếng nước. Thần Rồng xuống hạ giới dưới hình hài của chàng trai Mông xin trời cho làm mưa, khiến cây cối tốt tươi trở lại. Dòng nước thần trong núi dần trong xanh, khiến các cô gái Mông trở nên xinh đẹp hơn. Thần Rồng khi xuống hạ giới cũng đem lòng yêu và kết hôn cùng một cô gái Mông. Đôi vợ chồng thần Rồng cùng sống trong hang Lùng Khúy. Qua rất nhiều năm mà tạo thành các bản làng Mông ở chân núi Lùng Khúy. Lùng Khúy trong tiếng Mông nghĩa là “Rồng trong khe đá”. Câu chuyện tình lãng mạn và nét đẹp thiên tạo của hang Lùng Khúy càng làm lôi cuốn nhiều du khách. Để nói về hang động này, người dân ở đây bao giờ cũng đi từ câu chuyện tình rất đẹp của một đôi trai gái ấy – chàng là của thần, còn nàng là người thiếu nữ nơi trần gian, đây là nơi trú ngụ của đôi trai gái và đã tạo ra một tình sử sinh động, tuyệt vời.

Hiện, tại bản Lùng Khúy, nước vẫn là câu chuyện mang nhiều điều thú vị về phong tục tập quán của người dân bản. Giếng nước thần trong hang được đồng bào Mông tại đây được người dân đia phương tôn thờ. Vào dịp Tết, người Mông khắp trong vùng thường về đây xin nước đem về thờ cúng tổ tiên, cầu cho gia đình mạnh khỏe, sinh con đẻ cái thuận lợi, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Sự kết hợp của vẻ đẹp thiên nhiên và nét đẹp trong văn hóa sinh hoạt của đồng bào Mông dưới chân núi Lùng Khúy chính là “thanh nam châm” thu hút du khách đến với hang Lùng Khúy, vẻ đẹp độc nhất vô nhị nơi vùng núi cao Tây Bắc Việt Nam.